ԱՊՀ երկրների իրավական համագործակցությունը քաղաքացիական, ընտանեկան և քրեական իրավունքի ոլորտում

Միջազգային իրավական համագործակցությունը ժամանակակից դարաշրջանում կարևւոր նշանակություն է ձեռք բերում մասնակիցների միջև տնտեսական, անձնական և ընտանեկան հարաբերություններում մ օտարերկրյա տարրի մասնակցությամբ: Քաղաքացիական և քրեական գործերով իրավական համագործակցությունը մեծ դեր է խաղում, քանի որ անդրսահմանային տնտեսական և սոցիալական գործընթացները հանդես են գալիս որպես իրավական իրականության սովորական տարր: Ընդլայնվում է Ռուսաստանում Հայաստանի քաղաքացիների գործունեության ոլորտը, և ընդհակառակը, տեղի է ունենում ռուսական ընկերությունների մուտքը հայկական շուկա։ Այսպիսով, իրենց գործունեության իրականացման ընթացքում կարող են առաջանալ որոշակի իրավական բարդություններ:

Նման բարդությունները կանխելու նպատակով ամրագրվել է ԱՊՀ մասնակից երկրների միջև փոխհարաբերություններում քրեական, ընտանեկան և քաղաքացիական գործերով օգնություն ցուցաբերելու կարգը: Նրա մատուցումն իրականացվում է քաղաքացիական ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին 1993 թվականի Մինսկի կոնվենցիայի հիման վրա:

Սույն Կոնվենցիայով իրավական օգնությունը ներառում է փորձաքննություն, խուզարկություն, առգրավում, փաստաթղթերի հանձնում, կողմերի, մեղադրյալների, վկաների, փորձագետների հարցաքննություններ, իրեղեն ապացույցների վերահասցեագրում և հանձնում, փաստաթղթերի կազմում և վերահասցեագրում, քաղաքացիական գործերով դատական որոշումների ընդունում և կատարում, քաղաքացիական հայցի մասով դատավճիռներ, կատարողական մակագրություններ, քրեական հետապնդման հարուցում, հանցագործություն կատարած անձանց հետախուզում և հանձնում և այլն: Հարկ է նշել, որ գործողությունների ցանկը փակ չէ, և համագործակցող մարմինների միջև կարող է տեղի ունենալ համագործակցություն և այլ դատավարական գործողություններ ։

Վերը նշված օգնության միջոցները իրականացվում են մասնակից երկրների կենտրոնական իրավասու մարմինների միջոցով։ Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը և Ուկրաինան նույնպես կարող են այդ գործողություններն իրականացնել տարածքային մարմինների միջոցով: Ռուսաստանում և Հայաստանում այդ մարմիններն են ՀՀ արդարադատության նախարարության և ՌԴ սուբյեկտների լիազոր մարմինները ։

Տարածքային մարմինների միջոցով փաստաթղթերի ուղարկումը նվազեցնում է փաստաթղթի երթևեկության ժամկետները և ընդհանուր առմամբ պարզեցնում հանձնարարականի կատարումը։  Հանձնարարականին պահանջ է ներկայացվում պահանջվող պետության մարմնի կողմից դրա կատարման համար անհրաժեշտ և բավարար տեղեկություններ պահպանելու մասին։ Մինսկի կոնվենցիան նախատեսել է կողմերի պարտավորությունը խնդրանքով առանց թարգմանության և անվճար ուղարկել քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման վկայականները, կրթության մասին փաստաթղթերը, աշխատանքային ստաժի մասին փաստաթղթերը և այլն: փաստաթղթերի պահանջի և առաքման մասին անձանց դիմումներն իրականացվում են կենտրոնական մարմինների միջոցով:

Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև առկա է հնարավորություն փոխանցել փաստաթղթերը, քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմինների միջոցով, որպեսզի կրճատվի այդպիսի փաստաթղթերի պահանջման ժամկետները: Փաստաթղթերը, որոնք վերաբերվում են քաղաքացիների անձնական և գույքային իրավունքներին, փոխանցվում են տարածքային մարմինների միջոցով:

Մինսկի կոնվենցիան թույլ է տալիս ճանաչել և կատարել Ռուսաստանի և Հայաստանի լիազոր մարմինների որոշումները ընտանեկան և քաղաքացիական գործերով, ինչպես նաև քրեական գործերով այն վնասի փոխհատուցման վերաբերյալ որոշումները, որոնք կայացվում են ՌԴ-ի կամ ՀՀ-ի տարածքում: Որոշումները կարող են ճանաչվել ՌԴ կամ ՀՀ-ն դատարանների կողմից, որտեղ նրանք ենթակա են կատարման միջնորդության ներկայացումից հետո ։  Դրան կցվում է  որոշումը կամ դրա հաստատված պատճենը, դրա օրինական ուժի մեջ մտնելը հաստատող փաստաթուղթը, մյուս կողմին դատարան պատշաճ և ժամանակին կանչելու փաստը հաստատող փաստաթուղթը, որի դեմ կայացվել է որոշումը և որը չի մասնակցել գործընթացին, փաստաթուղթը, որը հաստատում է որոշման մասնակի կատարումը առաքման պահին, ինչպես նաև այն փաստաթուղթը, որը հաստատում է կողմերի համաձայնությունը ՝ ընդդատությունը որոշելու վերաբերյալ ։

Կատարելով իրավական օգնության տրամադրման հանձնարարականը ՝ այն հաստատության կողմից, որին ներկայացվում է հարցումը, կիրառվում է նրա երկրի օրենսդրությունը ։  ԱՊՀ մասնակից երկրները նաև կիրառում են 1992 թվականի տնտեսական գործունեության իրականացման հետ կապված վեճերի լուծման կարգի մասին համաձայնագիրը:

Համաձայնագրով կարգավորվում են այն գործերի լուծման հարցերը, որոնք բխում են սուբյեկտների պայմանագրային և այլ քաղաքացիաիրավական հարաբերություններից, ինչպես նաև գործերով որոշումների կատարման վերաբերյալ: Կարևոր է ուշադրություն դարձնել, որ կարգավորման առարկաները մեր կողմից դիտարկվող փաստաթղթերի տարբեր են:Համաձայնագիրն ունի կիրառման նեղ ոլորտ (տնտեսական հարաբերություններ)՝ ի տարբերություն Մինսկի կոնվենցիայի ։

Մինսկի կոնվենցիան և Համաձայնագիրը սահմանում են ԱՊՀ անդամ մյուս երկրների ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավական և դատական պաշտպանության հավասար իրավունքները: Ըստ համաձայնագրի՝ իրավական օգնությունն արտահայտվում է փաստաթղթերի հանձնման և առաքման և դատավարական գործողությունների կատարման ժամանակ։ Իրավական համագործակցություն իրականացնելիս իրավասու դատարանները և այլ մարմինները միմյանց հետ հարաբերությունների մեջ են մտնում անմիջականորեն:Համաձայնագրով սահմանվում է Ռուսաստանի և Հայաստանի մարմինների՝ ուժի մեջ մտած որոշումների ճանաչումն և կատարումը ։  Որոշումը կատարվում է կողմի միջնորդությամբ, և դրան պետք է կցվի դրա հաստատված պատճենը, որոշումն օրինական ուժի մեջ մտնելու մասին փաստաթուղթը, գործընթացի մասին մյուս կողմին ծանուցելու մասին ապացույցները և գործադիր փաստաթուղթը ։

1993 թվականի Մինսկի կոնվենցիայի գործողությունը օրինական ուժ ունի հետևյալ պետությունների համար՝ Հայաստան, Բելառուս, Վրաստան, Ղազախստան, Ղրղզստան, Մոլդովա, Ռուսաստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան, Ուզբեկստան և Ուկրաինա:

Տնտեսական գործունեության իրականացման հետ կապված վեճերի լուծման կարգի մասին 1992 թվականի համաձայնագիրը վերաբերում է Ռուսաստանին, Բելառուսին, Ուկրաինային, Ուզբեկստանին, Ղրղզստանին, Ղազախստանին, Հայաստանին, Տաջիկստանին և Թուրքմենստանին: