Օտարերկրյա արբիտրաժային որոշումների ճանաչումը եւ կատարումը Հայաստանում

Նյու Յորքի կոնվենցիան ճանաչման և կատարման օտարերկրյա արբիտրաժային որոշումների 1958թ. կարգավորում է առանձնահատկությունները ճանաչման և կատարման որոշումների օտարերկրյա արբիտրաժներում: Հայաստանի Հանրապետությունը սույն կոնվենցիային միացել է 1998 թվականին: Այս կոնվենցիայի ընդունումը շատ դրական ֆոն է ստեղծել անդրազգային առևտրային սուբյեկտների միջև հարաբերություններում արբիտրաժի տարածման համար և լուծել է օտարերկրյա արբիտրաժների որոշումների կատարման խնդիրը: Հայաստանում, ինչպես և Կոնվենցիայի մասնակից այլ երկրներում, այն կիրառվում է պետության տարածքում կայացված արբիտրաժային վճիռները ճանաչելու և ի կատար ածելու համար, քան այն պետությունը, որտեղ հայցվում է նման որոշումների ճանաչում և ի կատար ածում, այն վեճերով, որտեղ կողմերը և ֆիզիկական, և իրավաբանական անձինք են:

Հարկ է նշել, որ "արբիտրաժային որոշումներ" հասկացությունը տվյալ փաստաթղթի իմաստով ներառում է արբիտրաժների որոշումները, որոնք հատուկ ստեղծվել են տվյալ գործի քննության համար (ad hoc), այլև մշտապես գործող արբիտրաժային մարմինների կողմից: Հայաստանում մշտապես գործող արբիտրաժային դատարանը ՀՀ առևտրաարդյունաբերական պալատին կից արբիտրաժային  դատարանն:

Վեճերը կարող են փոխանցվել ինչպես տեղական հայկական առևտրային արբիտրաժներին (տրիբունալներին), այնպես էլ միջազգային արբիտրաժային դատարաններին: Հայաստանի առևտրային արբիտրաժներում վեճերի քննարկման կարգը կարգավորվում է "առևտրային արբիտրաժի մասին" ՀՀ 2006 թվականի օրենքով, ՀՀ քաղաքացիական օրենսդրությամբ և միջազգային պայմանագրերով:

Այսպես, "առևտրային արբիտրաժի մասին" օրենքի համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունում արբիտրաժային դատարանները դիտարկում են բոլոր առևտրային վեճերը (ինչպես պայմանագրային, այնպես էլ ներդրող): Վեճերը կարող են առաջանալ բանկերի և ֆինանսական կազմակերպությունների միջև գործարքներից, ապրանքների մատակարարման, ծառայությունների մատուցման, աշխատանքների իրականացման և այլ առևտրային վեճերից: Մրցավարներն ընտրվում են կողմերի համաձայնությամբ, և դրանց թիվը պետք է լինի կենտ ։  Այն դեպքում, եթե կողմերը չեն որոշել արբիտրների նշանակման կարգը, ապա կողմը կարող է դիմել դատարան ' արբիտր նշանակելու միջնորդությամբ: Դատավորներ նշանակելու մասին ընդհանուր իրավասության դատարանի որոշումը չի կարող բողոքարկվել:

Հաշվի առնելով այն, որ Միջազգային մասնավոր իրավունքի ոլորտում Հայաստանի օրենսդիրը առաջնորդվում է կամքի ինքնավարության սկզբունքով, կողմերին Հայտնի ազատություն է տրվում իրենց հարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի նյութական իրավունքի ընտրության հարցում ։  Օրինակ, եթե հայկական ընկերությունը գերմանական ընկերության հետ ապրանքների մատակարարման պայմանագիր է կնքում, ապա մատակարարվող ապրանքների, առաքման ժամկետների, վնասների բռնագանձման կարգի պահանջները և այլն կարող են ենթակա լինել և հայկական, և գերմանական իրավունքներին։ Կողմերը կարող են նաեւ ընտրել որպես կիրառելի իրավունք եւ այլ պետության իրավունք ։  Որոշակի պետության նյութական նորմերին ենթարկվելն ամրագրվում է կողմերի պայմանագրում կամ առանձին համաձայնագրով ։  Բացի այդ, կարող են որպես նյութաիրավական հիմք օգտագործվել նաեւ միջազգային առեւտրային շրջանառության սովորույթները, որոնք ամրագրված են, օրինակ, UNCITRAL-ի կամ UNIDROIT-ի ակտերում:

Ըստ Նյու Յորքի Կոնվենցիայի առևտրային վեճերը փոխանցվում են դատարանների կողմից արբիտրաժային վերապահման կողմերի պայմանագրում, կամ առանձին կնքված արբիտրաժային համաձայնության, կամ փոխանակման նամակների և հեռագրերի. Նյու Յորքի կոնվենցիան նման համաձայնագրերը անվանում է "գրավոր համաձայնագրեր" ։  Արբիտրաժների որոշումները պարտադիր են այդ կոնվենցիայի մասնակիցների համար և պետք է կատարվեն իրենց դատավարական օրենսդրության համաձայն ՝ առանց խտրական պայմանների կիրառման օտարերկրյա արբիտրաժների որոշումների նկատմամբ ։  Կատարումն իրականացվում է արբիտրաժների որոշումները և վեճը արբիտրաժային դատարանների քննությանը հանձնելու մասին համաձայնագրերը (կամ հաստատված պատճենները) ընդհանուր իրավասության դատարաններին տրամադրելուց հետո: Եթե արբիտրաժի որոշումը շարադրված է օտար լեզվով, ապա այն ՀՀ-ում հարկադիր կատարման դեպքում պարտադիր պետք է թարգմանվի և վավերացվի դիվանագիտական կամ հյուպատոսական աշխատողի կամ պաշտոնական կամ երդվյալ թարգմանչի կողմից:

Արբիտրաժային վարույթի իրականացումը կանոնակարգող բոլոր հարցերը որոշվում են կողմերի կողմից ՝ իրենց կողմից ընտրված օրենսդրությանը համապատասխան։ Կողմերը կարող են համաձայնեցնել գործի քննության անհատական ընթացակարգը։ Սակայն չպետք է մոռանալ, որ արբիտրաժի որոշման կատարումը տեղի կունենա այն երկրի իրավունքով, որտեղ ներկայացվում է դրա կատարման պահանջը, այսինքն ՝  եթե դուք ցանկանում եք արբիտրաժային վճիռն իրականացնել կոնտրագենտի գույքի նկատմամբ Հայաստանի դատարանների միջոցով, ապա դրանք կկատարեն կատարողական վարույթի մասին Հայաստանի օրենսդրության համաձայն:

Նյու Յորքի կոնվենցիայի համաձայն, արբիտրաժի վճռի կատարման մասին պայմանագրի կողմի խնդրանքը կարող է մերժվել, եթե այն ապացուցի, որ:

կողմերի նկատմամբ կիրառելի օրենքով նրանք անգործունակ էին;

ընտրված օրենքով համաձայնագիրն անվավեր է կամ (եթե այն ընտրված չէ) Ըստ որոշման կայացման վայրի;

կողմը չի ծանուցվել արբիտրի(ների) նշանակման և վարույթի մասին;

արբիտրաժային վարույթի կազմը կամ գործընթացը չի համապատասխանել կողմերի համաձայնությանը (կամ դատավարության վայրի օրենքին);

որոշումը վերջնական չէ, չեղյալ է հայտարարվել, դադարեցվել է այն երկրի դատարանների կողմից, որոնց օրենքը կիրառվում է;

վեճի օբյեկտը չի կարող լինել քննության առարկա եթե որոշման կատարումը հակասում է հրապարակային կարգին:

Ընդ որում, եթե որոշումը վերջնական չէ, չեղյալ է հայտարարվել կամ կասեցվել է այն երկրի դատարանների կողմից, որոնց օրենքը կիրառվում է, ապա մինչև արբիտրաժի վճռի կատարման հարցի շուրջ կողմերից մեկի միջնորդությամբ դատարանը կարող է նշանակել այդ կողմի պահանջների կատարումն ապահովելու միջոցներ:

Այս ամենը թույլ է տալիս կողմերին պահպանել ճկուն գործարար հարաբերություններ միմյանց հետ նույնիսկ իրենց երկրների տարբեր օրենսդրությունների պայմաններում, և վեճերի առաջացման դեպքում լուծել դրանք քիչ ծախսատար և արագ կարգով ։