Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումների ոլորտի կարգավորումը
Օտարերկրյա ներդրողներ են համարվում օտարերկրյա քաղաքացիները, քաղաքացիություն չունեցող անձինք, օտարերկրյա իրավաբանական անձինք, Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս մշտապես բնակվող ՀՀ քաղաքացիները, միջազգային կազմակերպությունները, որոնք ներդրումներ են կատարում Հայաստանի Հանրապետությունում: Օտարերկրյա ներդրումներ ասելով հասկանում են գույքի ցանկացած տեսակ ՝ ֆինանսական միջոցներ և մտավոր արժեքներ, որոնք անմիջականորեն ներդրվում են Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրականացվող գործունեության ոլորտում ՝ շահույթ (եկամուտ) ստանալու կամ այլ օգտակար արդյունքի հասնելու նպատակով:
Հայաստանում ներդրումները կարող են իրականացվել արժույթի (այդ թվում 'Հայաստանի ազգային արժույթի' դրամի), արժութային արժեքների, շարժական և անշարժ գույքի, բաժնետոմսերի, պարտատոմսերի, այլ արժեթղթերի, դրամական պահանջների, պայմանագրային պարտավորությունների կատարման պահանջի իրավունքների, մտավոր սեփականության հիման վրա և այլն:
Օտարերկրյա ներդրումների ծավալները խրախուսելու և մեծացնելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետությունը սահմանում և երաշխավորում է, որ օտարերկրյա ներդրումների և ներդրողների գույքային իրավունքների իրավական ռեժիմը չի կարող պակաս բարենպաստ լինել, քան ՀՀ քաղաքացիներինը, հայ իրավաբանական անձանց և կազմակերպությունների նկատմամբ գործող իրավական ռեժիմը: Սակայն Հայաստանի Հանրապետության Ազգային անվտանգության պաշտպանության նպատակով կարող են սահմանվել տարածքներ, որտեղ ներդրումային գործունեության վարումը սահմանափակված է կամ արգելված է:
Երաշխիք
Հայ օրենսդիրները նաև օտարերկրյա ներդրումների մասին օրենսդրության փոփոխության դեպքում ներդրողների համար երաշխիք են սահմանում: Եթե կատարվում են նման փոփոխություններ, ապա
ներդրումային գործունեություն սկսելու պահից 5 տարվա ընթացքում օտարերկրյա ներդրողի նկատմամբ կիրառվում է օրենսդրություն, որը գործել է ներդրումների ժամանակ (օտարերկրյա ներդրողի ցանկությամբ) ։ Բացի այդ, Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումների ազգայնացում չի թույլատրվում։ Բացառություն է կազմում արտակարգ իրավիճակ հայտարարելիս դատարանի որոշմամբ հօգուտ ՀՀ գույքի բռնագանձման և բռնագանձման հնարավորությունը: Նման դեպքերում պարտադիր է առգրավված գույքի դիմաց լրիվ փոխհատուցումը եւ փոխհատուցումը ։
Օտարերկրյա ներդրողների համար նախատեսվում է պետական մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց խախտումներից և չարաշահումներից իրենց իրավունքների դատական պաշտպանության հնարավորություն: Փոխհատուցումն իրականացվում է ընթացիկ շուկայական գների և անկախ աուդիտորների գնահատումների հիման վրա այն արժույթով, որով կատարվել են ներդրումներ կամ այլ արժույթով ՝ կողմերի համաձայնությամբ: Ներդրողը ազատ է իր հայեցողությամբ օգտվել և տնօրինել իրեն պատկանող շահույթից (եկամուտներից) ՝ ազատ, առանց որևէ խոչընդոտի, օրինական ձեռք բերված դրամական միջոցները կամ գույքը Հայաստանի սահմաններից դուրս արտահանել: Նա իրավունք ունի իր միջոցները տեղադրել իր իսկ բացած ընթացիկ և հաշվարկային բանկային հաշիվների վրա ։ Նա նաև պարտավոր է Հայաստանի տարածքում վճարել հարկերը, տուրքերը և այլ պարտադիր վճարները ։
Օտարերկրյա ներդրումները Հայաստանում իրականացվում են տարբեր ձևերով։ Ներդրողները կարող են դրանք իրականացնել իրենց պատկանող ձեռնարկությունների միջոցով, ինչպես նաև մասնաճյուղերիև ներկայացուցչությունների ստեղծման կամ գործող ձեռնարկությունների սեփականության իրավունքի ձեռքբերման միջոցով: Հնարավորություն կա նաև նման գործունեություն իրականացնել հայկական իրավաբանական անձանց, իրավաբանական անձանց կարգավիճակ չունեցող ձեռնարկությունների կամ Հայաստանի քաղաքացիների մասնակցությամբ, նոր ձեռնարկությունների ստեղծման միջոցով կամ արդեն գործող ձեռնարկություններում բաժնեմասերի նկատմամբ սեփականության իրավունք ձեռք բերելու միջոցով: Ներդրումներ կարելի է կատարել նաև բաժնետոմսերի, պարտատոմսերի և այլ արժեթղթերի, գույքային այլ իրավունքների ձեռքբերման, ինչպես նաև ՀՀ քաղաքացիների, հայաստանյան իրավաբանական անձանց կամ իրավաբանական անձի կարգավիճակ չունեցող ձեռնարկությունների հետ պայմանագրերի հիման վրա: Ներդրողները կարող են վարել ցանկացած տեսակի չարգելված առևւտրային գործունեության. Առևտրային գործունեության որոշ տեսակների համար պարտադիր պայման կարող է լինել լիցենզիա ստանալը։
Արտոնություններ
ՀՀ կառավարության կողմից ներմուծվող և ՀՀ կառավարության հատուկ ցանկում նախատեսված միջոցներն ու ապրանքները, որոնք ուղղված են կանոնադրական կապիտալի համալրմանը, ազատվում են մաքսատուրքերի վճարումից: Տվյալ արտոնությունն օգտագործելուց հետո տվյալ ապրանքները 3 տարվա ընթացքում օտարելու դեպքում մաքսային հարկն իրականացվում է ընդհանուր կարգով։ Օտարերկրյա ներդրումներով ձեռնարկությունների օտարերկրյա աշխատողների կողմից ՀՀ-ում ներմուծվող և անձնական կարիքների բավարարման համար նախատեսված գույքն ազատվում է մաքսային հարկից:
Օտարերկրյա ներդրումներով ձեռնարկությունների նկատմամբ արտոնություններ կարող են սահմանվել այն ձեռնարկությունների նկատմամբ, որտեղ օտարերկրյա ներդրումները կազմում են դրանց հիմնադրման պահին առնվազն 30 տոկոս: Հայաստանում օտարերկրյա ներդրումներով ձեռնարկությունները կարող են ձեռք բերել իրավունքներ և պարտականություններ վարձակալության պայմանագրերի, ՀՀ կառավարության հետ կոնցեսիոն պայմանագրերի հիման վրա և այլն: օտարերկրյա ներդրողների մտավոր իրավունքներն ապահովվում և երաշխավորվում են ՀՀ օրենսդրությամբ: Գույքի կամ ռիսկերի ապահովագրությունը իրականացվում է հիմնականում ներդրողի հայեցողությամբ:
Վեճերի լուծման կարգը
Եթե ներդրողի և Հայաստանի Հանրապետության միջև ծագում է իրավական վեճ, ապա այն Հայաստանի դատարանների կողմից լուծվում է ՀՀ օրենսդրության հիման վրա: Վեճը լուծվում է ՀՀ դատարաններում հայկական օրենքների համաձայն, եթե ՀՀ-ն վեճի կողմ չէ և կողմերի նախնական համաձայնությամբ (հիմնադիր փաստաթղթեր, առևտրային պայմանագրեր և այլն) կամ միջազգային համաձայնագրով այլ կարգ նախատեսված չէ: Հայկական օրենսդրությունը խախտելու համար օտարերկրյա ներդրողները պատասխանատվություն են կրում սահմանված կարգով: Այդ դեպքում օտարերկրյա ներդրողը կարող է իր գույքը կիրառել որպես պարտավորությունների ապահովման միջոց (գրավ և այլն) ։
